کد مطلب:211274 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:150
امام جعفرصادق در نظر مورخین و دانشمندان
تاریخ آئینه سر تا پا نمای مردان و خصال آنها است و تاریخ امینی است كه خیانت نمی كند نهایت برای تحقیق مطلب باید به همه تواریخ و آثار همه نویسندگان مراجعه كرد و اكنون ببینیم مورخین و دانشمندان این امام را چگونه شناخته اند.
ابن كثیر كه از بی حقیقت ترین مردان تاریخ است از زندگانی امام صادق علیه السلام هیچ نقل نكرده فقط در حوادث سال 148 نوشته است و فیها مات الامام جعفرالصادق
و از آن عجب تر محمد محیی الدین كه در تتبع و ضبط الفاظ شهرتی دارد به نام امام هم ضبط نكرده بلكه نوشته وفات محمد بن جعفر العلوی [1] معلوم نیست غلط غلط مطبعی یا ناسخ كتاب یا غیره بوده است.
[ صفحه 54]
در شخصیت علمی امام جعفرصادق علیه السلام هیچ كس قدرت انكار و تأمل ندارد زیرا حداقل چهار هزار عالم دانشمند بی نظیر مفتخر به شاگردی او بودند كه هر یك مرجع علمی یك كشوری گردیدند.
سید حیدر می نویسد: كان اعلم اهل عصره و هو اولی الناس بحفظ امانت الدین
او بزرگترین دانشمند عصر بود كه از جهت زعامت و پیشوائی دین برای حفاظت و حراست بر همه تقدم و تفوق داشت و اكنون معرفی امام صادق علیه السلام را از زبان رجال بزرگ علم و دین ببینیم؟!
زید بن علی بن الحسین می فرماید: فی كل زمان رجل منا اهل البیت یحتج الله به علی خلقه و حجة زماننا ابن اخی جعفر لا یضل من تبعه و لا یهتدی من خالفه [2] .
در هر زمانی یكی از اهل بیت حجت خدا بر خلق می باشند و پسر برادرم جعفر امروز حجت خدا می باشد پیروان او گمراه نمی شوند و مخالفان او هدایت نمی شوند.
منصور دوانیقی می گوید: ان جعفرا كان ممن قال الله فیه «ثم اورثنا الكتاب الذین اصطفینا من عبادنا» و كان ممن اصطفاه الله و كان من السابقین فی الخیرات و انه لیس من اهل بیت الا و فیهم محدث و ان جعفر بن محمد محدثنا الیوم [3] .
جعفر از آن دسته ای است كه خداوند درباره آنها فرموده وارث كتاب آسمانی بندگانی هستند كه ما برگزیده ایم او از برگزیدگان و از كسانی است كه در نیكوكاری گوی سبقت را ربوده در هر خاندان باشد بهترین محدث است و هر فامیل یك محدثی می خواهد او اكنون محدث ما می باشد.
مالك بن انس می گوید: جعفر بن محمد از شخصیت هائی است كه درباره او اختلاف كرده اند و من هیچ وقت او را ندیدم مگر آنكه در یكی از سه كار بود - یا نماز می گذاشت یا روزه بود یا قرائت قرآن می كرد و هیچ چشم و گوش مردی به عظمت علمی او ندیده است او در علم و عبادت و رنج بی نظیر بوده است. [4] .
عمرو بن ابی المقدام گوید: كنت اذا نظرت الی جعفر بن محمد علمت انه من سلالة النبیین. [5] .
[ صفحه 55]
من هر گاه به جعفر بن محمد می نگریستم می دیدم عظمت او را كه در حقیقت از دودمان خاندان نبوت است آشكار می دیدم.
ابوحنیفه گوید: ما رأیت افقه من جعفر بن محمد هیچ مردی را فقیه تر از جعفر بن محمد ندیدم.
ابن ابی العوجاء گوید: ما هذا یبشر و ان كان فی الدنیا روحانی یتجسد اذا شاعد و یتروح اذا شاء فهو هذا و اشار الی الصادق.
این مرد «اشاره به صادق آل محمد» شبیه به بشر نیست اگر چه در دنیا است بلكه یك روحانی است كه در قالب جسمانی در آمده و هر وقت بخواهد بشری است عنصری و اشاره به حضرت صادق نمود.
قرمانی مورخ گوید: الامام الصادق علیه السلام كان من بین اخوته خلیفة ابیه نقل عنه من العلوم مالم ینقل عن غیره - كان راسأ فی الحدیث روی عنه یحیی بن سعید و ابن جریح و مالك بن انس و ابن عیینه و ابوایوب السجستانی و غیرهم.
امام صادق علیه السلام بین برادرانش جانشین پدرش بود و علوم بسیاری آموخته است و او به منزله منبع و مخزن و سر به منزله بدن بود و از او یحیی بن سعید و ابن جریح و مالك بن انس و ابن عیینه و ابوایوب سجستانی و غیره روایت كرده اند.
ابوالفتح محمد بن عبدالكریم شهرستانی گوید: جعفر بن محمد الصادق هو ذوعلم غزیر و ادب كامل فی الحكمة و زهد فی الدنیا و ورع تام عن الشهوات و قد اقام بالمدینة مدة یفید الشیعة المنتمین الیه و یفیض علی الموالین له اسرار العلوم ثم دخل العراق و اقام بها مدة ما تعرض الامامة قط و لا نازع فی الخلافة احدا و من غرق فی بحر المعرفه لم یقع فی شط و من تعلا الی ذروة الحقیقه لم تجف من حط [6] .
جعفر بن محمد دارای یك غریزه علمی كامل در حكمت و زهد دنیا و پارسائی تام در شهوات بوده مدتها در مدینه به افاده علوم اشتغال داشت و اسرار و رموز علوم را می آموخت سپس به عراق رفت و مدتی هم امام منحصر آنجا بود و در خلافت احدی نزاع نكرد او در دریای علم و معرفت حقایق را تعلیم می كرد و هر كس از دریای دانش او بهره مند می شد هرگز كمیتش لنگ نمی گردید.
[ صفحه 56]
ابن حیان گوید: جعفر بن محمد كان من سادات اهل البیت فقها و علما و فضلا جعفر بن محمد از سادات اهل بیت در فقه و علم و فضیلت بوده است.
حافظ ابوحاتم گوید: جعفر بن محمد ثقة لا یسئل عن مثله او فقیه موثقی بود كه مثل و مانند نداشت.
كمال الدین محمد بن طلحه شافعی گوید: جعفر بن محمد هومن علماء اهل البیت و ساداتهم ذو علوم جمه و عبادة موفوره و اوراد متواصله و زهادة بینة و تلاوة كثیرة یتتبع معانی القرآن و یستخرج من بحره جواهره و یستنتج عجائبه و یقسم اوقاته علی انواع الطاعات بحیث یحاسب علیها نفسه رؤیته تذكر بالاخره و استماع كلامه یزهد فی الدنیا و الاقتداء بهدیة یورث الجنه نور قسماته شاهد انه من سلالة النبوه و طهارة افعاله تصدع انه من ذریه الرساله نقل عنه الحدیث و استفاد منه العلم جماعة من اعیان الامه و اعلامهم مثل یحیی بن سعید الانصاری و ابن جریح و مالك بن انس و الثوری و ابن عیینه و ایوب السجستانی و غیرهم وعدوا اخذ هم منه منقیة شرفوا بها و فضیلة اكتسبوها. [7] .
جعفر بن محمد از علماء اهل بیت است و از سادات و بزرگان آن خاندان و دارای علوم بسیاری بود در عبادت به حد وفور و در اوراد و اذكار و زهد و تلاوت قرآن پیوسته شب و روز خود را می گذرانید - او معانی قرآن را تتبع می كرد و استخراج می نمود او از دریای بی پایان علوم قرآن جواهری استنتاج می كرد كه شگفت آور و كار هر كس نبود - استفاده او از قرآن غیر از سایرین بود او نكات حساس و دقیقی درك می كرد كه دیگران چنان نمی فهمیدند - و اوقات شبانه روز خود را به انواع اطاعت و عبادت تقسیم كرده و نفس خود را در آن پرورش آسمانی تربیت می كرد او همیشه متذكر آخرت بوده شنیدن سخنان او زهد و ورع ایجاد می كرد و هدایت و ارشاد او رهبری به بهشت می نمود نور جمالش نمونه بارز آثار نبوت بود كه از سیمای زیبایش آشكار می شد و كارهای موقر و متین و محكم او نشان می داد كه از خاندان رسالت است بسیاری از علمای بزرگ افتخار شاگردی او را داشتند و گروهی از اعیان دانش و شاخصین رجال قوم در محضرش زانوی ادب بر زمین می زدند كه اعلام آنها یحیی بن سعید - ابن جریح - مالك ابن انس و غیره می باشند.
[ صفحه 57]
ابن جوزی نوشته: جعفر بن محمد بن الحسین كان مشغولا بالعبادة عن حب الرئاسه [8] .
جعفر بن محمد بن علی بن الحسین از ریاست كناره گرفت و به عبادت پرداخت.
ابونعیم گوید: جعفر بن محمد الامام الناطق ذوالزمام السابق ابوعبدالله جعفر بن محمدالصادق اقبل علی العباده والخضوع و اثر العزله والخشوع و نهی عن الرئاسه. [9] .
جعفر بن محمد امام ناطق و گوینده توانا و زمامدار باسابقه فامیلی بود ابوعبدالله صادق عبادت را استقبال می كرد و خضوع و خشیت نشان می داد و عزلت پیش گرفت و زیر بار ریاست و خلافت نرفت.
ابوالمظفر یوسف شمس الدین نوشته: جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن ابی طالب و كنیته ابواسماعیل و یلقب بالصادق و الطاهر و الفاضل و اشهر القابه الصادق. [10] .
جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن ابیطالب مكنی به ابواسماعیل و ملقب به صادق و طاهر و فاضل بود مشهورترین القاب او صادق است كه به این صفت مشهور و ممتاز بود.
حسن بن علی الوشاء می نویسد: ادركت فی هذا المسجد (یعنی الكوفه) تسعمائة شیخ كل یقول حدثنی جعفر بن محمد. [11] .
عبدالرحمن بن محمد حنفی بسطامی می نویسد: جعفر بن محمد ازدحم علی بابه العلماء و اقتبس من مشكاة انواره الاصفیاء و كان یتكلم بغوامض الاسرار و علوم الحقیقه و ابن سبع سنین. [12] .
جعفر بن محمد یك شخصیت علمی بود كه منزلش مجلس و محفل علماء بود بسیاری از بزرگان می آمدند از مشكاة انوار علوم و صفا و وفا و فضیلت علمی او بهره مند می شدند او غوامض مسائل را تجزیه و تحلیل می كرد و به حقایق علوم آشنا بود در حالی كه بیش از هفت سال نداشت.
[ صفحه 58]
ابوبحر جاحظ گوید: جعفر بن محمد الذی ملاء الدنیا علمه و فقهه و یقال ان اباحنیفه من تلامذته و كذلك سفیان الثوری و حسبك بهما فی هذا الباب. [13] .
می گوید جعفر بن محمد دانشمند آسمانی است كه علم و فقه و دانش او دنیا را پر كرد و گفته اند ابوحنیفه و سفیان ثوری كه دو شخصیت بزرگ علمی و پیشوای دو فرقه بزرگ سنی و صوفی هستند از شاگردان او بوده و برای عظمت او این كافی است.
ابن حجر عسقلانی گوید: جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب فقیه صدوق. [14] .
جعفر بن محمد فقیهی راستگو و موثق بود.
وزیر ابوالفتح اربلی گوید: مناقب الصادق فاضله و صفات فی الشرف كاملة جری علی سنن آبائه الكرام و اخذ بهدیه و هدیهم علیه و علیهم السلام و وقف نفسه الشریفه علی العباده و حبسها علی الطاعة و الزهاده و اشتغل باوراده و تهجده و صلاته و تعبده لوطاوله الفلك لتزحریج عن مكانه. [15] .
امام صادق علیه السلام مناقب فاضله ای صفات كامله ای در شرافت دارد ابوسیره پدران گرامی سیر می كرد و همان مشعل هدایت و ارشاد را دست گرفت در طاعت و زهد و پارسائی نفس خود را پرورش داد در اوراد و اذكار و تهجد و صلات و تعبد به جائی رسید كه دست كمتر كسی بدانجا می رسد.
نقیب حلب محمد بن حمزة بن زهره گوید: ابوعبدالله الامام المعظم جعفر الصادق علیه السلام صاحب الخارقات الظاهره والایات الباهره الخبر بالمغیبات الكائنه امه و ام اخیه عبدالله ام فروة بنت القاسم بن محمد بن ابی بكر و امها اسماء بنت عبدالرحمن بن ابی بكر و لذا كان جعفر بن محمد علیه الرضوان یقول و لدنی ابوبكر مرتین ولد سنه 83 و توفی سنه 148 و دفن بالبقیع. [16] .
ابوعبدالله الامام اعظم جعفرصادق علیه السلام صاحب خوارق عادات بود او از مغیبات خبر می داد مادرش و مادر برادرش عبدالله ام فروه بود كه دختر قاسم بن محمد بن ابی بكر است و مادر او اسماء دختر عبدالرحمن بن ابی بكر بود و لذا جعفر بن محمد علیه الرضوان
[ صفحه 59]
می فرمود ابوبكر دو بار ما را زائید یعنی از دو دختر او من و برادرم به وجود آمده ایم و تولدش 83 و رحلتش 148 رخ داد و در بقیع مدفون گردید.
ابن حجر هیثمی گوید: جعفر بن محمدالصادق نقل الناس عنه ممن العلوم ما سارت به الركبان و انتشر صیته فی جمیع البلدان و روی عنه الائمة الاكابر كیحی بن سعید و ابن جریح و مالك و السفیانین و ابی حنیفه و شعبة و ایوب السجستانی. [17] .
می گوید جعفرصادق پیشوای علمی است كه بسیاری از خلق از او علم و دانش فراگرفته اند و در اطراف پراكنده شده اند وصیت علمی او را به همه شهرها و كشورها رسانده اند - بلكه بسیاری از بزرگان اقوام و فرق اسلامی از او روایت نموده اند مانند یحیی بن سعید ابن جریح - مالك - سفیان ثوری و سفیان عیینه - ابوحنیفه - شعبه - ایوب سجستانی كه هر یك از مفاخر علمی و ادبی بودند از آن حضرت بهره مند گردیدند.
محمد سراج الدین رفاعی: ولد الصادق بالمدینه یوم الجمعه عند طلوع الفجر سنه 83 و عاش 65 سنة و كانت امامته اربعا و ثلاثین سنه وقد نقل الناس عنه علی اختلاف مذاهبهم و دیاناتهم ماسارت به الركبان وقد عد اسماء الرواة فكانوا اربعة آلاف رجل توفی فی شوال سنة 148 و دفن بالبقیع مع ابیه وجده و قبل قتله المنصور الدوانیقی بالسم. [18] .
می گوید صادق در مدینه هنگام طلوع فجر روز جمعه سال 83 متولد شد و 65 سال عمر كرد كه 34 سال امامت نمود و اكثر مردم با آنكه مذاهب مختلفی داشتند از محضر درس او بهره مند می شدند و به اطراف و اكناف نام او را شهرت می دادند آنگاه نام برخی از شاگردان و راویان احادیث او را نقل كرده گوید تعداد آنها چهار هزار نفر بالغ بود و در ماه شوال سال 148 به سم منصور دوانیقی درگذشت و در بقیع غرقد كنار قبر پدر و جدش مدفون گردید.
عمرو بن دردی گوید: جعفرالصادق بن محمدالباقر بن زین العابدین علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب رضی الله عنهم سمی الصادق لصدقه و ینسب الیه كلام فی صفة الكیمیاء و الزجر و الفال ولد سنه 80 بالمدینه و دفن بالبقیع. [19] .
گوید جعفرصادق فرزند محمدباقر پسر علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب كه
[ صفحه 60]
خدا از آنها راضی باشد به نام صادق مشهور شد زیرا صادق و راستگو بود و علومی را به او نسبت می دهند كه از آن جمله فن كیمیا و عمل مكانیكی و علم اعداد و حروف است تولدش سال 80 در مدینه و دفنش در بقیع است.
جمال الدین ابوالمحاسن گوید: جعفرالصادق بن محمدالباقر زین العابدین الامام السید ابوعبدالله الهاشمی العلوی الحسینی المدنی و كان یلقب بالصابر و الفاضل و الطاهر و اشهر القابه الصادق حدث عنه ابوحنیفه و ابن جریح و شعبه و السفیانان و مالك و غیرهم.
جعفرصادق فرزند محمدباقر فرزند زین العابدین پیشوا و بزرگ و هاشمی - علوی حسینی و مدنی بود لقبش صابر - فاضل - طاهر كه مشهورترین القابش صادق است و او استاد ابوحنیفه و ابن جریح و دو سفیان معروف بود.
در قاموس الاعلام تركی می نویسد: جعفرالصادق بن محمدالباقر بن زین العابدین بن حسین بن علی بن ابیطالب السادس من الائمه الاثنی عشر والدته ام فروه كریمة القاسم بن محمد بن ابی بكر (رض) ولد الامام جعفر فی المدینة المنوره سنه 82 هجریة و هو اكبر اولاد الامام محمدالباقر تلمذ علی والده مزید زمانه فی العلم و افضل - استمر علی حلقه تدریس و افادات جعفرالصادق الامام الاعظم ابوحنیفه و استفاد منه و لا فی المعارف الظاهریه والباطنیة و كان لامام الید الطولا فی الجفر و الكیمیا و الامام بسایر العلوم و كان ممن بتلمذ علی الامام موجد فی الكیمیا جابر ولم یكن له نظیر فی الزهد و التقوی و القناعه و حسن الاخلاق و لصدق حسبه سمی الصادق.
و كان ابوجعفر المنصور ثانی خلفاء العباسیین یدعو الی تعظیم الامام و تكریمه و یستنیر بارائه و ارشاداته و نصائحه و عرض ابومسلم الخراسانی الخلافه ابتداء علی الامام جعفرالصادق فلم یقبلها كان له من الاولاد سبعة ابناء و ثلاث بنات - توفی فی سنة 148 عن عمر ناهز 65 سنه فی المدینه المنوره و دفن بجوار جده و والده والمذهب الشیعی عرفوا صاحب الترجمه بامام ولانتمائهم الیه سمعوا بالجعفریه. [20] .
می گوید جعفرصادق فرزند محمدباقر پسر زین العابدین بن الحسین بن ابیطالب ششمین
[ صفحه 61]
ائمه اثنی عشر است مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابی بكر و تولدش در مدینه سال 82 ه رخ داده او بزرگترین اولاد امام محمدباقر است كه در محضر درس پدرش كه یگانه عصر در علم و فضیلت بود شاگردی نمود و در حلقه درس او كه (35 سال) استمرار داشت ابوحنیفه استفاده كرد و از معارف ظاهریه و باطنیه استفاده نمود - امام صادق علیه السلام ید طولائی در جفر و كیمیا و سایر علوم داشت و جابر كه از مؤسسین این علم بود از شاگردان این امام است.
امام صادق در زهد و تقوی و قناعت و حسن اخلاق نظیر نداشته و چون لهجه و حسبی عالی داشت او را صادق می گفتند.
ابومسلم خراسانی در دعوت خود علیه امویین خلافت را پیشنهاد به حضرت كرد و او قبول نفرمود.
او هفت پسر و سه دختر داشت وفاتش در سال 148 و عمرش 65 سال و دفنش در جوار جدش و پدرش در بقیع مدینه بود و شیعیان او او را به امام مؤسس مذهب جعفری می شناسند.
محمد بن طاهر بن علی المقدسی گوید: جعفر بن محمدالصادق و هو ابن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب الهاشمی رضی الله عنهم یكنی اباعبدالله و امه ام فروه بنت القاسم بن محمد بن ابی بكر الصدیق و امه فروه اسماء بنت عبدالرحمن ابن ابی بكر و كان من سادات اهل البیت سمع اباه و محمد بن المنكدر و عطاء بن ابن ریاح - روی عنه عبدالوهاب الثقفی و حاتم بن اسماعیل و وهیب بن خالد و حسن بن عیاش و سلیمان بن بلال والثوری و الدار وردی و یحیی بن سعید الانصاری و حفص بن غیاث و مالك بن انس و ابن جریح - ولد سنة ثمانین و مات سنة ثمان و اربعین و مائه و هو ابن اربعه و ستین سنة [21] .
مقدسی گوید: جعفر بن محمد هاشمی بود و مادرش ام فروه دختر قاسم بن ابی بكر صدیق بود كه مادر او اسماء دختر عبدالرحمن بن ابی بكر بود و این امام از سادات اهل بیت است كه از پدرش و چند نفر دیگر حدیث شنیده و بسیاری از او روایت كرده اند مانند عبدالوهاب ثقفی و حاتم بن اسماعیل و غیره تولدش سال 80 وفاتش سال 148 و عمرش 64 می باشد. این مورخ در حساب اشتباه كرده زیرا 148 منهای 80 مساوی است با 68 سال در حالی كه 64 سال نوشته و باید روایتی كه سال 84 نوشته معتبر بدانیم تا سال 64 درست شود.
[ صفحه 62]
خیرالدین زركلی گوید: جعفرالصادق ابوعبدالله جعفر بن محمدالباقر بن زین العابدین بن الحسین السبط الهاشمی القرشی سادس الائمة الاثنی عشر عند الامامیه كان من اجل التابعین و له منزلة و رفیعة فی العلم اخذ عنه جماعة منهم ابوحنیفه و مالك و جابر بن حیان و لقب بالصادق لانه لم یعرف عنه الكذب قط له اخبار مع الخلفاء من بنی العباس و كان جریئا علیهم صداعا فی الحق و صنف تلمیذه جابر بن حیان كتابا فی الف ورقه یتضمن «رسائل الامام جعفرالصادق» و هی عدد 500 رسالة مولده و وفاته بالمدینه. [22] .
ابوعبدالله جعفر بن محمدالصادق سبط هاشمی قرشی و ششمین ائمه اثنی عشری در نظر امامیه است. او از بزرگان تابعین بود منزلت رفیعی در علم و فضیلت نفسانی دارد. بسیاری از محضرش به شاگردی افتخار می كنند مانند ابوحنیفه - مالك - جابر بن حیان و غیره لقبش صادق است برای آنكه یك كلمه دروغ و نادرست از او شنیده نشد با خلفای عباسی اخبار بسیاری دارد او در اجراء حق جدی بلیغ داشت - شاگردش جابر بن حیان كتابی در هزار ورق تألیف كرد كه متضمن رسائل امام صادق علیه السلام بود و پانصد رساله داشته مولد و وفاتش در مدینه رخ داده است.
ابوحنیفه گوید: لولا السنتان لهلك نعمان. [23] .
آلوسی می گوید: ابوحنیفه از اهل سنت است و مفتخر است كه اگر دو سال شاگردی امام جعفرصادق علیه السلام نبود ابوحنیفه كه نامش نعمان است هلاك شده بود زیرا او از 34 سال مكتب جعفری فقط دو سال شاگرد امام صادق علیه السلام بود و می گوید اگر این مكتب و مدرس را در این دو سال درك نكرده بودم هلاك می شدم.
شیخ عبدالرحمن السلمی گوید: جعفرالصادق فاق جمیع اقرانه من اهل البیت و هو ذو علم غزیر و زهد بالغ فی الدنیا و ورع تام عن الشهوات و ادب كامل فی الحكمه.
یعنی جعفرصادق علیه السلام برتر و بالاتر از همه اقرانش بود او از اهل بیت عترت و طهارت است دارای یك شم علمی و غریزه مخصوص در فهم مطالب بود مردی زاهد و پارسا و پرهیزكار و از شهوات بر حذر و دارای ادب كامل و حكمت و معرفت بود.
سویدی گوید: جعفرالصادق علیه السلام كان من بین اخوته خلیفة ابیه و وصیه نقل عنه
[ صفحه 63]
فی العلوم مالم ینقل عن غیره و كان اماما فی الحدیث و مناقبه كثیره. [24] .
یعنی جعفرصادق علیه السلام بین برادرانش به جانشینی پدر برگزیده شد و وصی او گردید و علوم و فنون بسیاری از امام باقر علیه السلام نقل كرد كه هیچ كس از او نقل نكرده بود او امام و پیشوائی در حدیث بود كه همه بر قفای او می رفتند و دارای مناقب بی شماری بوده است.
جمال الدین الداودی حسنی گوید: جعفرالصادق علیه السلام عمود الشرف و مناقبه متواتره بین الانام مشهورة بین الخاص و العام و قصده المنصور الدوانیقی بالقتل مرارا فعصمه الله. [25] .
یعنی جعفرصادق علیه السلام ركن و پایه شرافت و اساس منقبت بود مناقب او بین مردم متواتر است و در نظر خاص و عام شهرتی بسزا در علم و فضیلت داشت منصور چندین بار خواست او را بكشد و خداوندش حفظ كرد.
سید میرعلی هندی گوید: ولا مشاحة ان انتشار العلم فی ذلك الحسن قد ساعد علی الفكر من عقاله فاصبحت المناقشات الفلسفیه عامه فی كل حاضرة من حواضر العالم الاسلامی و لا یفوتنا ان نشیر الی ان الذی تزعم تلك الحركه هو حفید علی بن ابیطالب المسمی بالامام الصادق و هو رجل رحب افق التفكیر بعید اغوار الفعل ملم كل الالمام بعلوم عصره و یعتبر فی الواقع انه اول من اسس المدارس افلسفیه المشهوره فی الاسلام و لم یكن یحضر حلقته العلمیه اولئك الذین اصبحوا مؤسسوا المذاهب الفقهیه فحسب بل كان یحضرها طلاب الفلسفه والمتفلسفون من الانحاء القاصیه. [26] .
تردیدی نیست كه نشر معارف دین اثر فكر بكر پیشوائی بود كه با نیروی اندیشه عمیق خویش مناقشات فلسفی را خاتمه داده و در هر یك از اعصار گذشته عالم اسلامی این بحث را حل شده تلقی نمود و شكی نیست زعیم و پیشوای این حركت فكری از دودمان علی بن ابیطالب باب مدینه علم به نام امام صادق بود كه او دارای فكر آزاد و روشن و ظرف عقلش مملو از علم و دانش و او اول مؤسس مدرسه فلسفیه اسلامی است همانطور كه مؤسس فقه اسلامی بود و تمام حلقات و حوزه های علمی و درسی به محفل و مدرس او منتهی می گردد كه قول او حجت قطعی و منطق او مستدل و مبرهن است و تمام طلاب علوم دینی و عقلی ریزه خوار خوان افاضات عالیه او می باشند.
[ صفحه 64]
محمود بن وهیب بغدادی گوید: جعفرالصادق بن محمدالباقر بن علی زین العابدین بن حسین بن علی بن ابیطالب رضی الله عنهم اجمعین و كنیته ابوعبدالله و قیل ابواسماعیل و القابه الصادق و الفاضل و الطاهر و اشهرها الاول نقل الناس عنه من العلوم ما سارت به الركبان و انتشر صیته فی جمیع البلدان و روی عنه الائمة - الكبار كیحیی و مالك و ابی حنیفه. [27] .
می نویسد جعفر بن محمد از دودمان علی بن ابیطالب مكنی به ابوعبدالله و ابواسماعیل ملقب به صادق و فاضل و طاهر است كه مشهورترین لقب او صادق است و تمام مردم دانشمند آن عصر از او نقل روایت كرده اند و از حوزه درس او به اطراف دنیا سیر و سفر نموده صیت علمی او را به جهان طنین انداز كرده اند و از او بزرگانی چون یحیی و مالك - ابوحنیفه نقل روایت كرده و مفتخر به شاگردی او بوده اند.
ابوزكریا محی الدین بن شرف می نویسد: الامام ابوعبدالله جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب رضی الله عنهم الهاشمی المدنی الصادق امه ام فروه بنت القاسم بن محمد بن ابی بكر الصدیق رضی الله عنهم روی عن ابیه و القاسم بن محمد و نافع و عطاء و محمد بن المكندر والزهری و غیرهم و روی عنه محمد بن اسحق و یحیی الانصاری و مالك و السفیانیان و ابن جریح و شعبه و یحیی القطان و اخرون و اتفقوا علی امامته و جلالته قال عمر بن ابی المقدام كنت اذا نظرت الی جعفر بن محمد انه من سلالة النبیین. [28] .
می گوید امام ابوعبدالله جعفرالصادق از نسل علی بن ابیطالب است او هاشمی و مدنی و صادق القول بود مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابی بكر است و از او بسیاری از علماء بزرگ كه اسامی آنها را برده روایت كرده اند و همه آنها كه از محضرش استفاده كرده اند اتفاق دارند كه در جلالت قدر و امامت و اعلمیت بی نظیر بود و چون به او می نگری بی اختیار اعتراف می كنی كه از دودمان نبوت است.
احمد شهاب الدین خفاجی گوید: جعفرالصادق ابوعبدالله محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب روی عنه كثیرون كمالك و السفیانان و ابن جریح و ابن اسحاق و اتفقوا علی امامته و جلالته و سیادته ولد سنة 80 توفی سنة 148 قیل مسموما
[ صفحه 65]
«وثقة فی روایته الشافعی و ابن معین و ابوحاتم والذهبی و هو من فضلاء اهل البیت و علمائهم». [29] .
یعنی جعفر بن محمدالصادق از نسل علی بن ابیطالب است و در مقام فضیلت استاد بسیاری بود مانند سفیان و ابن جریح و غیره كه همه بر امامت و جلالت و سیادت او اعتراف كرده اند و تولدش سال 80 وفاتش سال 148 مسموما رخ داده است و شاگردان او هم از بزرگان ائمه علم و دانش به شمار می روند.
شبلنجی می گوید: «كان جعفر بن محمدالصادق مستجاب الدعوه اذا سأل الله شیئا لایتم قوله الا و هو بین یدیه».
یعنی جعفر بن محمد مستجاب الدعوه بود و هر وقت چیزی از او سؤال می شد یا او خود از خدا می خواست هنوز سخنش تمام نشده بود كه آن چیز پیش رویش حاضر می شد.
ذهبی گوید: «جعفر بن محمد سید بنی هاشم ابوعبدالله العلوی»
یعنی جعفر بن محمد مرد بزرگ بنی هاشم و او علوی و بزرگوار بود.
زرقانی گوید: «جعفر بن محمد ابوعبدالله فقیه صدوق»
یعنی او فقیهی راستگو و درست گفتار بود.
ابن خلكان گوید: ابوعبدالله جعفر بن محمدالباقر بن علی زین العابدین ابن الحسین بن علی ابن ابیطالب رضی الله عنهم اجمعین احد الائمة الاثنی عشر علی مذهب الامامیه و كان من سادات آل البیت و لقب بالصادق لصدقه و فضله اشهر من ان یذكر.
یعنی ابوعبدالله جعفر بن محمد كه پدرش باقرالعلوم بود و از دودمان علی بن ابیطالب است كه خدا از همه آنها راضی باشد او یكی از ائمه دوازده گانه بر مذهب امامیه است و از سادات و بزرگان اهل بیت است و لقبش صادق بوده به سبب صدق لهجه و فضل او بیش از آن است كه ذكر شود.
یافعی می نویسد: سلالة النبوه و معدن الفتوه ابوعبدالله جعفرالصادق بن ابی جعفر محمدالباقر ابن زین العابدین علی بن الحسین الهاشمی العلوی و امه ام فروه بنت القاسم بن محمد بن ابی بكر فهو علوی الاب بكری الام ولد سنة 80 فی المدینه
[ صفحه 66]
و فیها توفی و دفن بالبقیع فی قبر فیه ابوه محمدالباقر وجده زین العابدین و عمه وجده الحسن بن علی رضوان الله علیهم اجمعین و اكرم بذلك و ماجمع من الاشراف الكرام اولی المناقب و انما لقب بالصادق لصدقه فی مقالته و له كلام نفیس فی علوم التوحید و غیرها و قد الف تلمیذه جابر بن حیان الصدقی كتابا یشتمل علی اف ورقه یتضمن رسائله و هی خمس مائه رساله. [30] .
یعنی ابوعبدالله جعفرصادق از سلاله نبوت و معدن فتوت و جوانمردی است او هاشمی علوی است مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابی بكر بود پس از جانب پدر علوی و از طرف مادر بكری بوده كه مولدش سال 80 در مدینه رخ داد و در بقیع مدفون شد در كنار قبر جدش و پدرش و عمش حسن بن علی كه خدا از همه آنها راضی باشد همه اشراف و اعیان در مناقب و عظمت او اعتراف كرده اند ملقب به صادق است برای صدق لهجه ای كه داشته و سخنانش در علوم توحید و سایر علوم به قدری بود كه جابر بن حیان صدقی كتابی در پانصد علم در هزار ورق از رسائل استادش جعفرصادق به یادگار گذاشته است.
شیخ مناوی گوید: الامام جعفرالصادق و كانت له كرامات كثیره و مكاشفات شهیرة. [31] .
آنگاه یكی از معجزات او را در مسجدالحرام نقل می كند كه فرمود سوگند یاد كن بدین طریق كه بگو برئت من حول الله و قوته والنجات الی حولی و قوتی چون چنین گفت به فاصله كمی ناگهان مرد و دیگری شاعری كه عمش زید را هجی گفت دعا فرمود خداوند او را طعمه سگ نماید چنین هم شد و چندین معجزه و خرق عادت و كرامت از آن حضرت نقل كرده است. [32] .
عبدالله شبراوی گوید: السادس من الائمه جعفرالصادق ذوالمناقب الكثیره و الفضائل الشهیره و روی عنه الحدیث كثیرون مثل مالك بن انس و ابی حنیفه و یحیی بن سعید و ابن جریح و الثوری ولد رضی الله عنه بالمدینة المنوره سنة ثمانین من الهجره و غرر فضائله علی جبهات الایام كامله وائذبه المجد والعز مفاخره و مآثره اهله و توفی رضی الله عنه سنة 148. [33] .
[ صفحه 67]
ششمین ائمه جعفرصادق علیه السلام است كه دارای مناقب بسیار و فضایل مشهوری بود بسیاری از او حدیث نقل كرده اند مانند مالك ابی حنیفه - یحیی بن سعید - ابن جریح و ثوری و غیره تولدش در مدینه سال 80 هجری رخ داد فضائل و كلماتش در اطراف جهان پراكنده گردید و منادای مجد وعظمتش در همه جا سفر می كرد و مآثرش آشكارا بود.
جزری می نویسد: جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب الهاشمی ابوعبدالله الصادق المدنی احد الاعلام حدث عن ابیه وجده و ابی امه القاسم بن محمد و عروة و عنه خلق لا یحصون فمنهم ابنا موسی و شعبه و السفیانان قال الشافعی و ابن معین و ابوحاتم ثقة مات سنة 148. [34] .
جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب هاشمی است مكنی به ابوعبدالله ملقب به صادق كه در مدتی بساط علم گسترد او از اعلام و شخصیتهای بارز علم و فضیلت بود - از پدرش و جدش و پدر مادرش روایت كرده و بسیاری مانند پسران موسی و شعبه و سفیانها و شافعی - ابن معین ابوحاتم از او روایت كرده اند و شاگردی آنها كافی است بر عظمت و توثیق او كه در سال 148 درگذشت.
محمد خضری گوید: ابوعبدالله جعفرالصادق كان من سادات اهل البیت و لقب بالصادق لصدقه فی مقالته ولد سنه 80 ثمانین و روی عنه مالك بن انس و ابوحنیفه و كثیرون من علماء المدینه. [35] .
می نویسد: ابوعبدالله جعفرصادق علیه السلام از بزرگان و سادات اهل بیت است كه لقبش صادق بود به جهت صدق لهجه و درستی گفتار او تولدش سال 80 و از او بسیاری از مشاهیر علمای مدینه و عراق علم و دانش آموخته اند.
دكتر احمد امین گوید: و اكبر شخصیات ذلك العصر فی التشریع الشیعی بل ربما كان اكبر الشخصیات فی ذلك فی العصور المختلفه الامام جعفرالصادق و علی الجملة فقد كان الامام جعفر من اعظم الشخصیات فی عصره و بعد عصره و قدمات فی العام العاشر من حكم المنصور.
یكی از بزرگترین شخصیتهای قرن دوم در تشریع و مذهب تشیع بلكه بزرگترین شخصیت آن عصر و همه اعصار اسلامی امام جعفرصادق علیه السلام است كه او در زمان خود و پس از خود
[ صفحه 68]
مشعلدار حركت فكری و رشد علمی بوده و می باشد و در سال دهم خلافت منصور درگذشت.
عبدالعزیز سیدالاهل گوید: جعفر بن محمد كان اماما مفخرة من مفاخر المسلمین لم تذهب قط و انما بقی منها فی كل غدقادم حتی القیامه صوت صارخ یعلم الزهاد زهدا و یكسب العلماء علما یهدی المضطرب و یشجع المقتحم - یهدم الظلم و یبنی للعداله و هو ینادی بالمسلمین جمیعا ان هلموا و اجتمعوا و ان قوما لم یختلفوا فی ربهم و فی نبیهم لمجموعون فیما اختلفوا فی یوم قریب. [36] .
می گوید جعفر بن محمد پیشوائی است كه مسلمین بدان مفاخره می كنند و دیگر نظیر نیاورده آثار علمی او هر صبح و شام تا روز قیامت بر سر زبانها است و ندای حق و حقیقت او درس به زهاد و پارسایان داده علماء از او دانش و فضیلت می آموزند سرگردانان متحیر از ارشاد او هدایت می شوند - بیمناكان شجاع و نیرومند می گردند كاخ ظلم و ستم به آموزش و پرورش او ویران و منهدم می گردد و اركان عدالت محكم و متقن می شود او بود كه مسلمانان را با اتحاد و اتفاق و حركت فكری وحدت عقیده و ایمان دعوت كرد و گفت درباره خدا و پیغمبران او اختلاف نكنید روز معاد و قیامت حتمی است و شك و تردید جایز نیست.
سید محمدصادق نشات استاد دانشگاه الازهر گوید: كان بیت جعفرالصادق كالجامعه یزدان علی الدوام بالعلماء الكبار فی الحدیث و التفسیر و الحكمة و الكلام فكان یحضر مجلس درسه فی اغلب الاوقات الفان و بعض الاحیان اربعة الاف من العلماء المشهورین و قد الف تلامیذه من جمیع الاحادیث و الدروس التی كانوا یتلقونها فی مجلسه مجموعة من الكتب تعد بمثابة دائرة المعارف للمذهب الشیعی او الجعفری.
خاندان جعفرصادق مثل جامعه روزافزون علماء و بزرگان و دانشمندان بود كه در حدیث تفسیر و حكمت - كلام در محضرش حاضر می شدند و استفاده می كردند مجلس درس او از دو هزار اكثر اوقات كمتر نبود و بعضی مواقع چهار هزار نفر از مشاهیر علمای ممالك اسلامی برای كسب علم و فضیلت به محضرش حاضر می شدند - شاگردان او از كلیه تعلیمات عالیه او تألیف و تدوین نمودند و آنچه امام صادق می فرمود تقریرات او را می نوشتند كه مجموعه هر یك آنها چون دائرة المعارف پهناوری بود و در مذهب شیعی و جعفری از منابع و معادن علمی محسوب می شود.
[ صفحه 69]
فرید وجدی گوید: ابوعبدالله جعفرالصادق بن محمدالباقر بن زین العابدین هو احد الائمة الاثنی عشر علی مذهب الامامیه كان من سادات اهل البیت النبوی لقب بالصادق لصدقه فی كلامه. [37] .
ابوعبدالله جعفرصادق فرزند محمد بن علی باقرالعلوم یكی از دوازده ائمه دین اسلام بر مذهب امامیه است و او از بزرگان و سادات و علمای اهل بیت رسالت است كه به سبب صداقت لهجه و راستی گفتار لقب صادق گرفت.
بطرس بستانی گوید: جعفرالصادق و هو ابن محمدالباقر بن علی بن الحسین زین العابدین كان من سادات اهل البیت و لقب بالصادق لصدقه و فضله عظیم له مقالات فی صناعات الكیمیاء و الزجر و الفال و كان تلمیذه جابر بن حیان قد الف كتابا یشتمل علی الف ورقه تتضمن (رسائل الصادق) و هی خمس مائة رسالة و الیه ینسب كتاب الجفر و سیذكر و كان جعفر ادیبا تقیا دینیا حكیما فی سیرته. [38] .
می نویسد جعفرصادق فرزند محمدباقر پسر زین العابدین از سادات و بزرگان اهل بیت است كه به سبب صدق لهجه اش صادق گفتند و دارای فضایل بزرگ و بی شمار نفسانی است مقالاتی در صناعات شیمی و علوم طبیعی و مواد عنصری دارد شاگرد مشهورش جابر بن حیان هزار ورق تعلیمات طبعی او را به نام رسائل صادق در پانصد رساله نگاشته و همه را منتسب به تعلیمات عالیه آن حضرت نموده است و كتاب جفر نیز از آموزش او است این پیشوای علم و دانش و ادیبی پرهیزكار و متدینی حكیم و دانشمندی متفكر بود.
ابن كثیر كه از بی حقیقت ترین مردان تاریخ است از زندگانی امام صادق علیه السلام هیچ نقل نكرده فقط در حوادث سال 148 نوشته است و فیها مات الامام جعفرالصادق
و از آن عجب تر محمد محیی الدین كه در تتبع و ضبط الفاظ شهرتی دارد به نام امام هم ضبط نكرده بلكه نوشته وفات محمد بن جعفر العلوی [1] معلوم نیست غلط غلط مطبعی یا ناسخ كتاب یا غیره بوده است.
[ صفحه 54]
در شخصیت علمی امام جعفرصادق علیه السلام هیچ كس قدرت انكار و تأمل ندارد زیرا حداقل چهار هزار عالم دانشمند بی نظیر مفتخر به شاگردی او بودند كه هر یك مرجع علمی یك كشوری گردیدند.
سید حیدر می نویسد: كان اعلم اهل عصره و هو اولی الناس بحفظ امانت الدین
او بزرگترین دانشمند عصر بود كه از جهت زعامت و پیشوائی دین برای حفاظت و حراست بر همه تقدم و تفوق داشت و اكنون معرفی امام صادق علیه السلام را از زبان رجال بزرگ علم و دین ببینیم؟!
زید بن علی بن الحسین می فرماید: فی كل زمان رجل منا اهل البیت یحتج الله به علی خلقه و حجة زماننا ابن اخی جعفر لا یضل من تبعه و لا یهتدی من خالفه [2] .
در هر زمانی یكی از اهل بیت حجت خدا بر خلق می باشند و پسر برادرم جعفر امروز حجت خدا می باشد پیروان او گمراه نمی شوند و مخالفان او هدایت نمی شوند.
منصور دوانیقی می گوید: ان جعفرا كان ممن قال الله فیه «ثم اورثنا الكتاب الذین اصطفینا من عبادنا» و كان ممن اصطفاه الله و كان من السابقین فی الخیرات و انه لیس من اهل بیت الا و فیهم محدث و ان جعفر بن محمد محدثنا الیوم [3] .
جعفر از آن دسته ای است كه خداوند درباره آنها فرموده وارث كتاب آسمانی بندگانی هستند كه ما برگزیده ایم او از برگزیدگان و از كسانی است كه در نیكوكاری گوی سبقت را ربوده در هر خاندان باشد بهترین محدث است و هر فامیل یك محدثی می خواهد او اكنون محدث ما می باشد.
مالك بن انس می گوید: جعفر بن محمد از شخصیت هائی است كه درباره او اختلاف كرده اند و من هیچ وقت او را ندیدم مگر آنكه در یكی از سه كار بود - یا نماز می گذاشت یا روزه بود یا قرائت قرآن می كرد و هیچ چشم و گوش مردی به عظمت علمی او ندیده است او در علم و عبادت و رنج بی نظیر بوده است. [4] .
عمرو بن ابی المقدام گوید: كنت اذا نظرت الی جعفر بن محمد علمت انه من سلالة النبیین. [5] .
[ صفحه 55]
من هر گاه به جعفر بن محمد می نگریستم می دیدم عظمت او را كه در حقیقت از دودمان خاندان نبوت است آشكار می دیدم.
ابوحنیفه گوید: ما رأیت افقه من جعفر بن محمد هیچ مردی را فقیه تر از جعفر بن محمد ندیدم.
ابن ابی العوجاء گوید: ما هذا یبشر و ان كان فی الدنیا روحانی یتجسد اذا شاعد و یتروح اذا شاء فهو هذا و اشار الی الصادق.
این مرد «اشاره به صادق آل محمد» شبیه به بشر نیست اگر چه در دنیا است بلكه یك روحانی است كه در قالب جسمانی در آمده و هر وقت بخواهد بشری است عنصری و اشاره به حضرت صادق نمود.
قرمانی مورخ گوید: الامام الصادق علیه السلام كان من بین اخوته خلیفة ابیه نقل عنه من العلوم مالم ینقل عن غیره - كان راسأ فی الحدیث روی عنه یحیی بن سعید و ابن جریح و مالك بن انس و ابن عیینه و ابوایوب السجستانی و غیرهم.
امام صادق علیه السلام بین برادرانش جانشین پدرش بود و علوم بسیاری آموخته است و او به منزله منبع و مخزن و سر به منزله بدن بود و از او یحیی بن سعید و ابن جریح و مالك بن انس و ابن عیینه و ابوایوب سجستانی و غیره روایت كرده اند.
ابوالفتح محمد بن عبدالكریم شهرستانی گوید: جعفر بن محمد الصادق هو ذوعلم غزیر و ادب كامل فی الحكمة و زهد فی الدنیا و ورع تام عن الشهوات و قد اقام بالمدینة مدة یفید الشیعة المنتمین الیه و یفیض علی الموالین له اسرار العلوم ثم دخل العراق و اقام بها مدة ما تعرض الامامة قط و لا نازع فی الخلافة احدا و من غرق فی بحر المعرفه لم یقع فی شط و من تعلا الی ذروة الحقیقه لم تجف من حط [6] .
جعفر بن محمد دارای یك غریزه علمی كامل در حكمت و زهد دنیا و پارسائی تام در شهوات بوده مدتها در مدینه به افاده علوم اشتغال داشت و اسرار و رموز علوم را می آموخت سپس به عراق رفت و مدتی هم امام منحصر آنجا بود و در خلافت احدی نزاع نكرد او در دریای علم و معرفت حقایق را تعلیم می كرد و هر كس از دریای دانش او بهره مند می شد هرگز كمیتش لنگ نمی گردید.
[ صفحه 56]
ابن حیان گوید: جعفر بن محمد كان من سادات اهل البیت فقها و علما و فضلا جعفر بن محمد از سادات اهل بیت در فقه و علم و فضیلت بوده است.
حافظ ابوحاتم گوید: جعفر بن محمد ثقة لا یسئل عن مثله او فقیه موثقی بود كه مثل و مانند نداشت.
كمال الدین محمد بن طلحه شافعی گوید: جعفر بن محمد هومن علماء اهل البیت و ساداتهم ذو علوم جمه و عبادة موفوره و اوراد متواصله و زهادة بینة و تلاوة كثیرة یتتبع معانی القرآن و یستخرج من بحره جواهره و یستنتج عجائبه و یقسم اوقاته علی انواع الطاعات بحیث یحاسب علیها نفسه رؤیته تذكر بالاخره و استماع كلامه یزهد فی الدنیا و الاقتداء بهدیة یورث الجنه نور قسماته شاهد انه من سلالة النبوه و طهارة افعاله تصدع انه من ذریه الرساله نقل عنه الحدیث و استفاد منه العلم جماعة من اعیان الامه و اعلامهم مثل یحیی بن سعید الانصاری و ابن جریح و مالك بن انس و الثوری و ابن عیینه و ایوب السجستانی و غیرهم وعدوا اخذ هم منه منقیة شرفوا بها و فضیلة اكتسبوها. [7] .
جعفر بن محمد از علماء اهل بیت است و از سادات و بزرگان آن خاندان و دارای علوم بسیاری بود در عبادت به حد وفور و در اوراد و اذكار و زهد و تلاوت قرآن پیوسته شب و روز خود را می گذرانید - او معانی قرآن را تتبع می كرد و استخراج می نمود او از دریای بی پایان علوم قرآن جواهری استنتاج می كرد كه شگفت آور و كار هر كس نبود - استفاده او از قرآن غیر از سایرین بود او نكات حساس و دقیقی درك می كرد كه دیگران چنان نمی فهمیدند - و اوقات شبانه روز خود را به انواع اطاعت و عبادت تقسیم كرده و نفس خود را در آن پرورش آسمانی تربیت می كرد او همیشه متذكر آخرت بوده شنیدن سخنان او زهد و ورع ایجاد می كرد و هدایت و ارشاد او رهبری به بهشت می نمود نور جمالش نمونه بارز آثار نبوت بود كه از سیمای زیبایش آشكار می شد و كارهای موقر و متین و محكم او نشان می داد كه از خاندان رسالت است بسیاری از علمای بزرگ افتخار شاگردی او را داشتند و گروهی از اعیان دانش و شاخصین رجال قوم در محضرش زانوی ادب بر زمین می زدند كه اعلام آنها یحیی بن سعید - ابن جریح - مالك ابن انس و غیره می باشند.
[ صفحه 57]
ابن جوزی نوشته: جعفر بن محمد بن الحسین كان مشغولا بالعبادة عن حب الرئاسه [8] .
جعفر بن محمد بن علی بن الحسین از ریاست كناره گرفت و به عبادت پرداخت.
ابونعیم گوید: جعفر بن محمد الامام الناطق ذوالزمام السابق ابوعبدالله جعفر بن محمدالصادق اقبل علی العباده والخضوع و اثر العزله والخشوع و نهی عن الرئاسه. [9] .
جعفر بن محمد امام ناطق و گوینده توانا و زمامدار باسابقه فامیلی بود ابوعبدالله صادق عبادت را استقبال می كرد و خضوع و خشیت نشان می داد و عزلت پیش گرفت و زیر بار ریاست و خلافت نرفت.
ابوالمظفر یوسف شمس الدین نوشته: جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن ابی طالب و كنیته ابواسماعیل و یلقب بالصادق و الطاهر و الفاضل و اشهر القابه الصادق. [10] .
جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن ابیطالب مكنی به ابواسماعیل و ملقب به صادق و طاهر و فاضل بود مشهورترین القاب او صادق است كه به این صفت مشهور و ممتاز بود.
حسن بن علی الوشاء می نویسد: ادركت فی هذا المسجد (یعنی الكوفه) تسعمائة شیخ كل یقول حدثنی جعفر بن محمد. [11] .
عبدالرحمن بن محمد حنفی بسطامی می نویسد: جعفر بن محمد ازدحم علی بابه العلماء و اقتبس من مشكاة انواره الاصفیاء و كان یتكلم بغوامض الاسرار و علوم الحقیقه و ابن سبع سنین. [12] .
جعفر بن محمد یك شخصیت علمی بود كه منزلش مجلس و محفل علماء بود بسیاری از بزرگان می آمدند از مشكاة انوار علوم و صفا و وفا و فضیلت علمی او بهره مند می شدند او غوامض مسائل را تجزیه و تحلیل می كرد و به حقایق علوم آشنا بود در حالی كه بیش از هفت سال نداشت.
[ صفحه 58]
ابوبحر جاحظ گوید: جعفر بن محمد الذی ملاء الدنیا علمه و فقهه و یقال ان اباحنیفه من تلامذته و كذلك سفیان الثوری و حسبك بهما فی هذا الباب. [13] .
می گوید جعفر بن محمد دانشمند آسمانی است كه علم و فقه و دانش او دنیا را پر كرد و گفته اند ابوحنیفه و سفیان ثوری كه دو شخصیت بزرگ علمی و پیشوای دو فرقه بزرگ سنی و صوفی هستند از شاگردان او بوده و برای عظمت او این كافی است.
ابن حجر عسقلانی گوید: جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب فقیه صدوق. [14] .
جعفر بن محمد فقیهی راستگو و موثق بود.
وزیر ابوالفتح اربلی گوید: مناقب الصادق فاضله و صفات فی الشرف كاملة جری علی سنن آبائه الكرام و اخذ بهدیه و هدیهم علیه و علیهم السلام و وقف نفسه الشریفه علی العباده و حبسها علی الطاعة و الزهاده و اشتغل باوراده و تهجده و صلاته و تعبده لوطاوله الفلك لتزحریج عن مكانه. [15] .
امام صادق علیه السلام مناقب فاضله ای صفات كامله ای در شرافت دارد ابوسیره پدران گرامی سیر می كرد و همان مشعل هدایت و ارشاد را دست گرفت در طاعت و زهد و پارسائی نفس خود را پرورش داد در اوراد و اذكار و تهجد و صلات و تعبد به جائی رسید كه دست كمتر كسی بدانجا می رسد.
نقیب حلب محمد بن حمزة بن زهره گوید: ابوعبدالله الامام المعظم جعفر الصادق علیه السلام صاحب الخارقات الظاهره والایات الباهره الخبر بالمغیبات الكائنه امه و ام اخیه عبدالله ام فروة بنت القاسم بن محمد بن ابی بكر و امها اسماء بنت عبدالرحمن بن ابی بكر و لذا كان جعفر بن محمد علیه الرضوان یقول و لدنی ابوبكر مرتین ولد سنه 83 و توفی سنه 148 و دفن بالبقیع. [16] .
ابوعبدالله الامام اعظم جعفرصادق علیه السلام صاحب خوارق عادات بود او از مغیبات خبر می داد مادرش و مادر برادرش عبدالله ام فروه بود كه دختر قاسم بن محمد بن ابی بكر است و مادر او اسماء دختر عبدالرحمن بن ابی بكر بود و لذا جعفر بن محمد علیه الرضوان
[ صفحه 59]
می فرمود ابوبكر دو بار ما را زائید یعنی از دو دختر او من و برادرم به وجود آمده ایم و تولدش 83 و رحلتش 148 رخ داد و در بقیع مدفون گردید.
ابن حجر هیثمی گوید: جعفر بن محمدالصادق نقل الناس عنه ممن العلوم ما سارت به الركبان و انتشر صیته فی جمیع البلدان و روی عنه الائمة الاكابر كیحی بن سعید و ابن جریح و مالك و السفیانین و ابی حنیفه و شعبة و ایوب السجستانی. [17] .
می گوید جعفرصادق پیشوای علمی است كه بسیاری از خلق از او علم و دانش فراگرفته اند و در اطراف پراكنده شده اند وصیت علمی او را به همه شهرها و كشورها رسانده اند - بلكه بسیاری از بزرگان اقوام و فرق اسلامی از او روایت نموده اند مانند یحیی بن سعید ابن جریح - مالك - سفیان ثوری و سفیان عیینه - ابوحنیفه - شعبه - ایوب سجستانی كه هر یك از مفاخر علمی و ادبی بودند از آن حضرت بهره مند گردیدند.
محمد سراج الدین رفاعی: ولد الصادق بالمدینه یوم الجمعه عند طلوع الفجر سنه 83 و عاش 65 سنة و كانت امامته اربعا و ثلاثین سنه وقد نقل الناس عنه علی اختلاف مذاهبهم و دیاناتهم ماسارت به الركبان وقد عد اسماء الرواة فكانوا اربعة آلاف رجل توفی فی شوال سنة 148 و دفن بالبقیع مع ابیه وجده و قبل قتله المنصور الدوانیقی بالسم. [18] .
می گوید صادق در مدینه هنگام طلوع فجر روز جمعه سال 83 متولد شد و 65 سال عمر كرد كه 34 سال امامت نمود و اكثر مردم با آنكه مذاهب مختلفی داشتند از محضر درس او بهره مند می شدند و به اطراف و اكناف نام او را شهرت می دادند آنگاه نام برخی از شاگردان و راویان احادیث او را نقل كرده گوید تعداد آنها چهار هزار نفر بالغ بود و در ماه شوال سال 148 به سم منصور دوانیقی درگذشت و در بقیع غرقد كنار قبر پدر و جدش مدفون گردید.
عمرو بن دردی گوید: جعفرالصادق بن محمدالباقر بن زین العابدین علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب رضی الله عنهم سمی الصادق لصدقه و ینسب الیه كلام فی صفة الكیمیاء و الزجر و الفال ولد سنه 80 بالمدینه و دفن بالبقیع. [19] .
گوید جعفرصادق فرزند محمدباقر پسر علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب كه
[ صفحه 60]
خدا از آنها راضی باشد به نام صادق مشهور شد زیرا صادق و راستگو بود و علومی را به او نسبت می دهند كه از آن جمله فن كیمیا و عمل مكانیكی و علم اعداد و حروف است تولدش سال 80 در مدینه و دفنش در بقیع است.
جمال الدین ابوالمحاسن گوید: جعفرالصادق بن محمدالباقر زین العابدین الامام السید ابوعبدالله الهاشمی العلوی الحسینی المدنی و كان یلقب بالصابر و الفاضل و الطاهر و اشهر القابه الصادق حدث عنه ابوحنیفه و ابن جریح و شعبه و السفیانان و مالك و غیرهم.
جعفرصادق فرزند محمدباقر فرزند زین العابدین پیشوا و بزرگ و هاشمی - علوی حسینی و مدنی بود لقبش صابر - فاضل - طاهر كه مشهورترین القابش صادق است و او استاد ابوحنیفه و ابن جریح و دو سفیان معروف بود.
در قاموس الاعلام تركی می نویسد: جعفرالصادق بن محمدالباقر بن زین العابدین بن حسین بن علی بن ابیطالب السادس من الائمه الاثنی عشر والدته ام فروه كریمة القاسم بن محمد بن ابی بكر (رض) ولد الامام جعفر فی المدینة المنوره سنه 82 هجریة و هو اكبر اولاد الامام محمدالباقر تلمذ علی والده مزید زمانه فی العلم و افضل - استمر علی حلقه تدریس و افادات جعفرالصادق الامام الاعظم ابوحنیفه و استفاد منه و لا فی المعارف الظاهریه والباطنیة و كان لامام الید الطولا فی الجفر و الكیمیا و الامام بسایر العلوم و كان ممن بتلمذ علی الامام موجد فی الكیمیا جابر ولم یكن له نظیر فی الزهد و التقوی و القناعه و حسن الاخلاق و لصدق حسبه سمی الصادق.
و كان ابوجعفر المنصور ثانی خلفاء العباسیین یدعو الی تعظیم الامام و تكریمه و یستنیر بارائه و ارشاداته و نصائحه و عرض ابومسلم الخراسانی الخلافه ابتداء علی الامام جعفرالصادق فلم یقبلها كان له من الاولاد سبعة ابناء و ثلاث بنات - توفی فی سنة 148 عن عمر ناهز 65 سنه فی المدینه المنوره و دفن بجوار جده و والده والمذهب الشیعی عرفوا صاحب الترجمه بامام ولانتمائهم الیه سمعوا بالجعفریه. [20] .
می گوید جعفرصادق فرزند محمدباقر پسر زین العابدین بن الحسین بن ابیطالب ششمین
[ صفحه 61]
ائمه اثنی عشر است مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابی بكر و تولدش در مدینه سال 82 ه رخ داده او بزرگترین اولاد امام محمدباقر است كه در محضر درس پدرش كه یگانه عصر در علم و فضیلت بود شاگردی نمود و در حلقه درس او كه (35 سال) استمرار داشت ابوحنیفه استفاده كرد و از معارف ظاهریه و باطنیه استفاده نمود - امام صادق علیه السلام ید طولائی در جفر و كیمیا و سایر علوم داشت و جابر كه از مؤسسین این علم بود از شاگردان این امام است.
امام صادق در زهد و تقوی و قناعت و حسن اخلاق نظیر نداشته و چون لهجه و حسبی عالی داشت او را صادق می گفتند.
ابومسلم خراسانی در دعوت خود علیه امویین خلافت را پیشنهاد به حضرت كرد و او قبول نفرمود.
او هفت پسر و سه دختر داشت وفاتش در سال 148 و عمرش 65 سال و دفنش در جوار جدش و پدرش در بقیع مدینه بود و شیعیان او او را به امام مؤسس مذهب جعفری می شناسند.
محمد بن طاهر بن علی المقدسی گوید: جعفر بن محمدالصادق و هو ابن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب الهاشمی رضی الله عنهم یكنی اباعبدالله و امه ام فروه بنت القاسم بن محمد بن ابی بكر الصدیق و امه فروه اسماء بنت عبدالرحمن ابن ابی بكر و كان من سادات اهل البیت سمع اباه و محمد بن المنكدر و عطاء بن ابن ریاح - روی عنه عبدالوهاب الثقفی و حاتم بن اسماعیل و وهیب بن خالد و حسن بن عیاش و سلیمان بن بلال والثوری و الدار وردی و یحیی بن سعید الانصاری و حفص بن غیاث و مالك بن انس و ابن جریح - ولد سنة ثمانین و مات سنة ثمان و اربعین و مائه و هو ابن اربعه و ستین سنة [21] .
مقدسی گوید: جعفر بن محمد هاشمی بود و مادرش ام فروه دختر قاسم بن ابی بكر صدیق بود كه مادر او اسماء دختر عبدالرحمن بن ابی بكر بود و این امام از سادات اهل بیت است كه از پدرش و چند نفر دیگر حدیث شنیده و بسیاری از او روایت كرده اند مانند عبدالوهاب ثقفی و حاتم بن اسماعیل و غیره تولدش سال 80 وفاتش سال 148 و عمرش 64 می باشد. این مورخ در حساب اشتباه كرده زیرا 148 منهای 80 مساوی است با 68 سال در حالی كه 64 سال نوشته و باید روایتی كه سال 84 نوشته معتبر بدانیم تا سال 64 درست شود.
[ صفحه 62]
خیرالدین زركلی گوید: جعفرالصادق ابوعبدالله جعفر بن محمدالباقر بن زین العابدین بن الحسین السبط الهاشمی القرشی سادس الائمة الاثنی عشر عند الامامیه كان من اجل التابعین و له منزلة و رفیعة فی العلم اخذ عنه جماعة منهم ابوحنیفه و مالك و جابر بن حیان و لقب بالصادق لانه لم یعرف عنه الكذب قط له اخبار مع الخلفاء من بنی العباس و كان جریئا علیهم صداعا فی الحق و صنف تلمیذه جابر بن حیان كتابا فی الف ورقه یتضمن «رسائل الامام جعفرالصادق» و هی عدد 500 رسالة مولده و وفاته بالمدینه. [22] .
ابوعبدالله جعفر بن محمدالصادق سبط هاشمی قرشی و ششمین ائمه اثنی عشری در نظر امامیه است. او از بزرگان تابعین بود منزلت رفیعی در علم و فضیلت نفسانی دارد. بسیاری از محضرش به شاگردی افتخار می كنند مانند ابوحنیفه - مالك - جابر بن حیان و غیره لقبش صادق است برای آنكه یك كلمه دروغ و نادرست از او شنیده نشد با خلفای عباسی اخبار بسیاری دارد او در اجراء حق جدی بلیغ داشت - شاگردش جابر بن حیان كتابی در هزار ورق تألیف كرد كه متضمن رسائل امام صادق علیه السلام بود و پانصد رساله داشته مولد و وفاتش در مدینه رخ داده است.
ابوحنیفه گوید: لولا السنتان لهلك نعمان. [23] .
آلوسی می گوید: ابوحنیفه از اهل سنت است و مفتخر است كه اگر دو سال شاگردی امام جعفرصادق علیه السلام نبود ابوحنیفه كه نامش نعمان است هلاك شده بود زیرا او از 34 سال مكتب جعفری فقط دو سال شاگرد امام صادق علیه السلام بود و می گوید اگر این مكتب و مدرس را در این دو سال درك نكرده بودم هلاك می شدم.
شیخ عبدالرحمن السلمی گوید: جعفرالصادق فاق جمیع اقرانه من اهل البیت و هو ذو علم غزیر و زهد بالغ فی الدنیا و ورع تام عن الشهوات و ادب كامل فی الحكمه.
یعنی جعفرصادق علیه السلام برتر و بالاتر از همه اقرانش بود او از اهل بیت عترت و طهارت است دارای یك شم علمی و غریزه مخصوص در فهم مطالب بود مردی زاهد و پارسا و پرهیزكار و از شهوات بر حذر و دارای ادب كامل و حكمت و معرفت بود.
سویدی گوید: جعفرالصادق علیه السلام كان من بین اخوته خلیفة ابیه و وصیه نقل عنه
[ صفحه 63]
فی العلوم مالم ینقل عن غیره و كان اماما فی الحدیث و مناقبه كثیره. [24] .
یعنی جعفرصادق علیه السلام بین برادرانش به جانشینی پدر برگزیده شد و وصی او گردید و علوم و فنون بسیاری از امام باقر علیه السلام نقل كرد كه هیچ كس از او نقل نكرده بود او امام و پیشوائی در حدیث بود كه همه بر قفای او می رفتند و دارای مناقب بی شماری بوده است.
جمال الدین الداودی حسنی گوید: جعفرالصادق علیه السلام عمود الشرف و مناقبه متواتره بین الانام مشهورة بین الخاص و العام و قصده المنصور الدوانیقی بالقتل مرارا فعصمه الله. [25] .
یعنی جعفرصادق علیه السلام ركن و پایه شرافت و اساس منقبت بود مناقب او بین مردم متواتر است و در نظر خاص و عام شهرتی بسزا در علم و فضیلت داشت منصور چندین بار خواست او را بكشد و خداوندش حفظ كرد.
سید میرعلی هندی گوید: ولا مشاحة ان انتشار العلم فی ذلك الحسن قد ساعد علی الفكر من عقاله فاصبحت المناقشات الفلسفیه عامه فی كل حاضرة من حواضر العالم الاسلامی و لا یفوتنا ان نشیر الی ان الذی تزعم تلك الحركه هو حفید علی بن ابیطالب المسمی بالامام الصادق و هو رجل رحب افق التفكیر بعید اغوار الفعل ملم كل الالمام بعلوم عصره و یعتبر فی الواقع انه اول من اسس المدارس افلسفیه المشهوره فی الاسلام و لم یكن یحضر حلقته العلمیه اولئك الذین اصبحوا مؤسسوا المذاهب الفقهیه فحسب بل كان یحضرها طلاب الفلسفه والمتفلسفون من الانحاء القاصیه. [26] .
تردیدی نیست كه نشر معارف دین اثر فكر بكر پیشوائی بود كه با نیروی اندیشه عمیق خویش مناقشات فلسفی را خاتمه داده و در هر یك از اعصار گذشته عالم اسلامی این بحث را حل شده تلقی نمود و شكی نیست زعیم و پیشوای این حركت فكری از دودمان علی بن ابیطالب باب مدینه علم به نام امام صادق بود كه او دارای فكر آزاد و روشن و ظرف عقلش مملو از علم و دانش و او اول مؤسس مدرسه فلسفیه اسلامی است همانطور كه مؤسس فقه اسلامی بود و تمام حلقات و حوزه های علمی و درسی به محفل و مدرس او منتهی می گردد كه قول او حجت قطعی و منطق او مستدل و مبرهن است و تمام طلاب علوم دینی و عقلی ریزه خوار خوان افاضات عالیه او می باشند.
[ صفحه 64]
محمود بن وهیب بغدادی گوید: جعفرالصادق بن محمدالباقر بن علی زین العابدین بن حسین بن علی بن ابیطالب رضی الله عنهم اجمعین و كنیته ابوعبدالله و قیل ابواسماعیل و القابه الصادق و الفاضل و الطاهر و اشهرها الاول نقل الناس عنه من العلوم ما سارت به الركبان و انتشر صیته فی جمیع البلدان و روی عنه الائمة - الكبار كیحیی و مالك و ابی حنیفه. [27] .
می نویسد جعفر بن محمد از دودمان علی بن ابیطالب مكنی به ابوعبدالله و ابواسماعیل ملقب به صادق و فاضل و طاهر است كه مشهورترین لقب او صادق است و تمام مردم دانشمند آن عصر از او نقل روایت كرده اند و از حوزه درس او به اطراف دنیا سیر و سفر نموده صیت علمی او را به جهان طنین انداز كرده اند و از او بزرگانی چون یحیی و مالك - ابوحنیفه نقل روایت كرده و مفتخر به شاگردی او بوده اند.
ابوزكریا محی الدین بن شرف می نویسد: الامام ابوعبدالله جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب رضی الله عنهم الهاشمی المدنی الصادق امه ام فروه بنت القاسم بن محمد بن ابی بكر الصدیق رضی الله عنهم روی عن ابیه و القاسم بن محمد و نافع و عطاء و محمد بن المكندر والزهری و غیرهم و روی عنه محمد بن اسحق و یحیی الانصاری و مالك و السفیانیان و ابن جریح و شعبه و یحیی القطان و اخرون و اتفقوا علی امامته و جلالته قال عمر بن ابی المقدام كنت اذا نظرت الی جعفر بن محمد انه من سلالة النبیین. [28] .
می گوید امام ابوعبدالله جعفرالصادق از نسل علی بن ابیطالب است او هاشمی و مدنی و صادق القول بود مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابی بكر است و از او بسیاری از علماء بزرگ كه اسامی آنها را برده روایت كرده اند و همه آنها كه از محضرش استفاده كرده اند اتفاق دارند كه در جلالت قدر و امامت و اعلمیت بی نظیر بود و چون به او می نگری بی اختیار اعتراف می كنی كه از دودمان نبوت است.
احمد شهاب الدین خفاجی گوید: جعفرالصادق ابوعبدالله محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب روی عنه كثیرون كمالك و السفیانان و ابن جریح و ابن اسحاق و اتفقوا علی امامته و جلالته و سیادته ولد سنة 80 توفی سنة 148 قیل مسموما
[ صفحه 65]
«وثقة فی روایته الشافعی و ابن معین و ابوحاتم والذهبی و هو من فضلاء اهل البیت و علمائهم». [29] .
یعنی جعفر بن محمدالصادق از نسل علی بن ابیطالب است و در مقام فضیلت استاد بسیاری بود مانند سفیان و ابن جریح و غیره كه همه بر امامت و جلالت و سیادت او اعتراف كرده اند و تولدش سال 80 وفاتش سال 148 مسموما رخ داده است و شاگردان او هم از بزرگان ائمه علم و دانش به شمار می روند.
شبلنجی می گوید: «كان جعفر بن محمدالصادق مستجاب الدعوه اذا سأل الله شیئا لایتم قوله الا و هو بین یدیه».
یعنی جعفر بن محمد مستجاب الدعوه بود و هر وقت چیزی از او سؤال می شد یا او خود از خدا می خواست هنوز سخنش تمام نشده بود كه آن چیز پیش رویش حاضر می شد.
ذهبی گوید: «جعفر بن محمد سید بنی هاشم ابوعبدالله العلوی»
یعنی جعفر بن محمد مرد بزرگ بنی هاشم و او علوی و بزرگوار بود.
زرقانی گوید: «جعفر بن محمد ابوعبدالله فقیه صدوق»
یعنی او فقیهی راستگو و درست گفتار بود.
ابن خلكان گوید: ابوعبدالله جعفر بن محمدالباقر بن علی زین العابدین ابن الحسین بن علی ابن ابیطالب رضی الله عنهم اجمعین احد الائمة الاثنی عشر علی مذهب الامامیه و كان من سادات آل البیت و لقب بالصادق لصدقه و فضله اشهر من ان یذكر.
یعنی ابوعبدالله جعفر بن محمد كه پدرش باقرالعلوم بود و از دودمان علی بن ابیطالب است كه خدا از همه آنها راضی باشد او یكی از ائمه دوازده گانه بر مذهب امامیه است و از سادات و بزرگان اهل بیت است و لقبش صادق بوده به سبب صدق لهجه و فضل او بیش از آن است كه ذكر شود.
یافعی می نویسد: سلالة النبوه و معدن الفتوه ابوعبدالله جعفرالصادق بن ابی جعفر محمدالباقر ابن زین العابدین علی بن الحسین الهاشمی العلوی و امه ام فروه بنت القاسم بن محمد بن ابی بكر فهو علوی الاب بكری الام ولد سنة 80 فی المدینه
[ صفحه 66]
و فیها توفی و دفن بالبقیع فی قبر فیه ابوه محمدالباقر وجده زین العابدین و عمه وجده الحسن بن علی رضوان الله علیهم اجمعین و اكرم بذلك و ماجمع من الاشراف الكرام اولی المناقب و انما لقب بالصادق لصدقه فی مقالته و له كلام نفیس فی علوم التوحید و غیرها و قد الف تلمیذه جابر بن حیان الصدقی كتابا یشتمل علی اف ورقه یتضمن رسائله و هی خمس مائه رساله. [30] .
یعنی ابوعبدالله جعفرصادق از سلاله نبوت و معدن فتوت و جوانمردی است او هاشمی علوی است مادرش ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابی بكر بود پس از جانب پدر علوی و از طرف مادر بكری بوده كه مولدش سال 80 در مدینه رخ داد و در بقیع مدفون شد در كنار قبر جدش و پدرش و عمش حسن بن علی كه خدا از همه آنها راضی باشد همه اشراف و اعیان در مناقب و عظمت او اعتراف كرده اند ملقب به صادق است برای صدق لهجه ای كه داشته و سخنانش در علوم توحید و سایر علوم به قدری بود كه جابر بن حیان صدقی كتابی در پانصد علم در هزار ورق از رسائل استادش جعفرصادق به یادگار گذاشته است.
شیخ مناوی گوید: الامام جعفرالصادق و كانت له كرامات كثیره و مكاشفات شهیرة. [31] .
آنگاه یكی از معجزات او را در مسجدالحرام نقل می كند كه فرمود سوگند یاد كن بدین طریق كه بگو برئت من حول الله و قوته والنجات الی حولی و قوتی چون چنین گفت به فاصله كمی ناگهان مرد و دیگری شاعری كه عمش زید را هجی گفت دعا فرمود خداوند او را طعمه سگ نماید چنین هم شد و چندین معجزه و خرق عادت و كرامت از آن حضرت نقل كرده است. [32] .
عبدالله شبراوی گوید: السادس من الائمه جعفرالصادق ذوالمناقب الكثیره و الفضائل الشهیره و روی عنه الحدیث كثیرون مثل مالك بن انس و ابی حنیفه و یحیی بن سعید و ابن جریح و الثوری ولد رضی الله عنه بالمدینة المنوره سنة ثمانین من الهجره و غرر فضائله علی جبهات الایام كامله وائذبه المجد والعز مفاخره و مآثره اهله و توفی رضی الله عنه سنة 148. [33] .
[ صفحه 67]
ششمین ائمه جعفرصادق علیه السلام است كه دارای مناقب بسیار و فضایل مشهوری بود بسیاری از او حدیث نقل كرده اند مانند مالك ابی حنیفه - یحیی بن سعید - ابن جریح و ثوری و غیره تولدش در مدینه سال 80 هجری رخ داد فضائل و كلماتش در اطراف جهان پراكنده گردید و منادای مجد وعظمتش در همه جا سفر می كرد و مآثرش آشكارا بود.
جزری می نویسد: جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب الهاشمی ابوعبدالله الصادق المدنی احد الاعلام حدث عن ابیه وجده و ابی امه القاسم بن محمد و عروة و عنه خلق لا یحصون فمنهم ابنا موسی و شعبه و السفیانان قال الشافعی و ابن معین و ابوحاتم ثقة مات سنة 148. [34] .
جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب هاشمی است مكنی به ابوعبدالله ملقب به صادق كه در مدتی بساط علم گسترد او از اعلام و شخصیتهای بارز علم و فضیلت بود - از پدرش و جدش و پدر مادرش روایت كرده و بسیاری مانند پسران موسی و شعبه و سفیانها و شافعی - ابن معین ابوحاتم از او روایت كرده اند و شاگردی آنها كافی است بر عظمت و توثیق او كه در سال 148 درگذشت.
محمد خضری گوید: ابوعبدالله جعفرالصادق كان من سادات اهل البیت و لقب بالصادق لصدقه فی مقالته ولد سنه 80 ثمانین و روی عنه مالك بن انس و ابوحنیفه و كثیرون من علماء المدینه. [35] .
می نویسد: ابوعبدالله جعفرصادق علیه السلام از بزرگان و سادات اهل بیت است كه لقبش صادق بود به جهت صدق لهجه و درستی گفتار او تولدش سال 80 و از او بسیاری از مشاهیر علمای مدینه و عراق علم و دانش آموخته اند.
دكتر احمد امین گوید: و اكبر شخصیات ذلك العصر فی التشریع الشیعی بل ربما كان اكبر الشخصیات فی ذلك فی العصور المختلفه الامام جعفرالصادق و علی الجملة فقد كان الامام جعفر من اعظم الشخصیات فی عصره و بعد عصره و قدمات فی العام العاشر من حكم المنصور.
یكی از بزرگترین شخصیتهای قرن دوم در تشریع و مذهب تشیع بلكه بزرگترین شخصیت آن عصر و همه اعصار اسلامی امام جعفرصادق علیه السلام است كه او در زمان خود و پس از خود
[ صفحه 68]
مشعلدار حركت فكری و رشد علمی بوده و می باشد و در سال دهم خلافت منصور درگذشت.
عبدالعزیز سیدالاهل گوید: جعفر بن محمد كان اماما مفخرة من مفاخر المسلمین لم تذهب قط و انما بقی منها فی كل غدقادم حتی القیامه صوت صارخ یعلم الزهاد زهدا و یكسب العلماء علما یهدی المضطرب و یشجع المقتحم - یهدم الظلم و یبنی للعداله و هو ینادی بالمسلمین جمیعا ان هلموا و اجتمعوا و ان قوما لم یختلفوا فی ربهم و فی نبیهم لمجموعون فیما اختلفوا فی یوم قریب. [36] .
می گوید جعفر بن محمد پیشوائی است كه مسلمین بدان مفاخره می كنند و دیگر نظیر نیاورده آثار علمی او هر صبح و شام تا روز قیامت بر سر زبانها است و ندای حق و حقیقت او درس به زهاد و پارسایان داده علماء از او دانش و فضیلت می آموزند سرگردانان متحیر از ارشاد او هدایت می شوند - بیمناكان شجاع و نیرومند می گردند كاخ ظلم و ستم به آموزش و پرورش او ویران و منهدم می گردد و اركان عدالت محكم و متقن می شود او بود كه مسلمانان را با اتحاد و اتفاق و حركت فكری وحدت عقیده و ایمان دعوت كرد و گفت درباره خدا و پیغمبران او اختلاف نكنید روز معاد و قیامت حتمی است و شك و تردید جایز نیست.
سید محمدصادق نشات استاد دانشگاه الازهر گوید: كان بیت جعفرالصادق كالجامعه یزدان علی الدوام بالعلماء الكبار فی الحدیث و التفسیر و الحكمة و الكلام فكان یحضر مجلس درسه فی اغلب الاوقات الفان و بعض الاحیان اربعة الاف من العلماء المشهورین و قد الف تلامیذه من جمیع الاحادیث و الدروس التی كانوا یتلقونها فی مجلسه مجموعة من الكتب تعد بمثابة دائرة المعارف للمذهب الشیعی او الجعفری.
خاندان جعفرصادق مثل جامعه روزافزون علماء و بزرگان و دانشمندان بود كه در حدیث تفسیر و حكمت - كلام در محضرش حاضر می شدند و استفاده می كردند مجلس درس او از دو هزار اكثر اوقات كمتر نبود و بعضی مواقع چهار هزار نفر از مشاهیر علمای ممالك اسلامی برای كسب علم و فضیلت به محضرش حاضر می شدند - شاگردان او از كلیه تعلیمات عالیه او تألیف و تدوین نمودند و آنچه امام صادق می فرمود تقریرات او را می نوشتند كه مجموعه هر یك آنها چون دائرة المعارف پهناوری بود و در مذهب شیعی و جعفری از منابع و معادن علمی محسوب می شود.
[ صفحه 69]
فرید وجدی گوید: ابوعبدالله جعفرالصادق بن محمدالباقر بن زین العابدین هو احد الائمة الاثنی عشر علی مذهب الامامیه كان من سادات اهل البیت النبوی لقب بالصادق لصدقه فی كلامه. [37] .
ابوعبدالله جعفرصادق فرزند محمد بن علی باقرالعلوم یكی از دوازده ائمه دین اسلام بر مذهب امامیه است و او از بزرگان و سادات و علمای اهل بیت رسالت است كه به سبب صداقت لهجه و راستی گفتار لقب صادق گرفت.
بطرس بستانی گوید: جعفرالصادق و هو ابن محمدالباقر بن علی بن الحسین زین العابدین كان من سادات اهل البیت و لقب بالصادق لصدقه و فضله عظیم له مقالات فی صناعات الكیمیاء و الزجر و الفال و كان تلمیذه جابر بن حیان قد الف كتابا یشتمل علی الف ورقه تتضمن (رسائل الصادق) و هی خمس مائة رسالة و الیه ینسب كتاب الجفر و سیذكر و كان جعفر ادیبا تقیا دینیا حكیما فی سیرته. [38] .
می نویسد جعفرصادق فرزند محمدباقر پسر زین العابدین از سادات و بزرگان اهل بیت است كه به سبب صدق لهجه اش صادق گفتند و دارای فضایل بزرگ و بی شمار نفسانی است مقالاتی در صناعات شیمی و علوم طبیعی و مواد عنصری دارد شاگرد مشهورش جابر بن حیان هزار ورق تعلیمات طبعی او را به نام رسائل صادق در پانصد رساله نگاشته و همه را منتسب به تعلیمات عالیه آن حضرت نموده است و كتاب جفر نیز از آموزش او است این پیشوای علم و دانش و ادیبی پرهیزكار و متدینی حكیم و دانشمندی متفكر بود.
[1] مروج الذهب ص 212 ج 3 چاپ دارالرجاء.
[2] مناقب ابن شهرآشوب ص 147 ج 2.
[3] تاريخ يعقوبي ص 117 ج 3 مناقب 302 ج 2.
[4] تهذيب التهذيب ص 104 ج 2.
[5] تهذيب التهذيب ص 104 ج 2.
[6] ملل و نحل شهرستاني ص 272 ج 1 - ط 2.
[7] مطالب السئول ص 55 ج 2.
[8] صفوة الصفوه ص 94 ج 2.
[9] حلية الاولياء ص 192 ج 3.
[10] تذكره الخواص ص 351.
[11] المجالس سيد الامين ص 209 ج 5.
[12] مناهل التوسل ص 106.
[13] رساله جاحظ براي سندولي ص 106.
[14] تقريب التهذيب ص 68.
[15] غاية الاختصار ص 62.
[16] تقريب التهذيب ص 68.
[17] الصواعق المحرقه ص 120.
[18] صحاح الاخبار ص 44.
[19] النجوم الزاهره ص 8 ج 2.
[20] قاموس الاعلام تأليف ش سامي ص 1821 ج 3 چاپ استامبول نقل از لغت تركي.
[21] الجمع بين رجال الصحيحين ص 70 ج 1.
[22] الاعلام الزركلي ص 186 ج 1.
[23] التحفه الاثني عشريه ص 8 ط 1.
[24] سبائك فالذهب سويدي.
[25] تاريخ العرب ص 179.
[26] جواهر الكلام ص 13 ط بغداد.
[27] عمدة الطالب.
[28] تهذيب الاسماء ص 155 ج 1.
[29] شرح شفا خفاجي.
[30] مرآت الجنان ص 304 ج 1.
[31] كواكب الدريه ص 94 ج 1.
[32] اتحاف الاشراف ص 54.
[33] اتحاف الاشراف 54 شبراوي.
[34] تاريخ جزري ص 67 ج 2.
[35] التشريع الاسلامي ص 263.
[36] كتاب جعفر بن محمد ص 6.
[37] دائرة المعارف فريد وجدي.
[38] دائرة المعارف بستاني ص 468 ج 6.